Na ommezwaai VS in patentdebat is het wachten op andere rijke landen

Het wordt gezien als een doorbraak voor coronavaccinaties in ontwikkelingslanden: de Amerikaanse regering heeft zich woensdag achter een voorstel geschaard om de patenten waarmee farmaceutische bedrijven hun coronavaccins beschermen tijdelijk op te schorten. Zij zegt zich actief te gaan inzetten om hierover overeenstemming te bereiken onder de lidstaten van de Wereldhandelsorganisatie (WTO).

Als de opschorting er komt, maakt dat de weg vrij voor producenten overal ter wereld om zelf vaccins te gaan maken. Het voorstel, oorspronkelijk ingediend door India en Zuid-Afrika, beoogt het grote tekort aan vaccins in met name armere landen te verhelpen. In veel landen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten is nog maar 1 of 2 procent van de bevolking gevaccineerd.

Lees ook Niet vaccineren in Afrika kan als een boemerang op de rest wereld terugslaan

Los van humanitaire redenen groeit het besef dat de hele wereld belang heeft bij vaccinatie in deze landen. Als een deel van de wereldbevolking achterblijft, kunnen er gemakkelijker nieuwe mutaties ontstaan waartegen de vaccins (nog) niet beschermen.

„Het doel van de regering is zo veel mogelijk veilige en werkzame vaccins zo snel mogelijk naar zo veel mogelijk mensen krijgen”, verklaarde de Amerikaanse handelsgezant Katherine Tai. De vorige Amerikaanse regering was nog tegen het voorstel, evenals de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk, andere overheden van andere rijke landen en de voltallige industrie van vaccinontwikkelaars.

Hun belangrijkste argument is dat farmaceutische bedrijven bij toekomstige nieuwe ziektes minder genegen zullen zijn om risicovolle investeringen te doen in nieuwe geneesmiddelen of vaccins als hun verdienmodel vervolgens wordt ondermijnd door dit soort overheidsingrepen. Volgens Tai moet de opschorting dan ook eenmalig en tijdelijk zijn. Zij wees erop dat de VS „sterk gelooft in de bescherming van intellectueel eigendom”.

Debat binnen WTO

Deze donderdag begon ook de Europese Unie te bewegen. „De EU is bereid elk voorstel te bespreken dat de crisis op een effectieve en pragmatische manier aanpakt”, zei Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen.

Het debat binnen de WTO, een club met 164 lidstaten, gaat over het zogeheten TRIPS-akkoord. Dit is het belangrijkste internationale verdrag over intellectuele eigendomsrechten. India en Zuid-Afrika stelden bij de WTO in Genève in oktober voor om, gezien „de uitzonderlijke omstandigheden” het akkoord tijdelijk buiten werking te stellen voor middelen gericht op „preventie, inperking of behandeling” van Covid-19. Toen vaccinaties in de westerse wereld rond de jaarwisseling van start gingen, gebeurde wat veel ontwikkelingslanden vreesden: zij kregen amper vaccins.

Zo’n zestig ontwikkelingslanden en opkomende landen schaarden zich achter het Indiaas-Zuid-Afrikaanse voorstel. Tot dusver zeiden rijkere economieën met sterke farmabedrijven dat juist de hechte samenwerking tussen overheden en de vaccinfabrikanten – de patenten zouden daar onderdeel van zijn – de snelle ontwikkeling van coronavaccins mogelijk maakte. Via licenties zou de productie van de vaccins kunnen worden uitgebreid naar ontwikkelingslanden, zonder het TRIPS-verdrag tijdelijk buiten werking te stellen.

Onder president Biden zetten de VS aanvankelijk de koers van diens voorganger Trump voort. De koerswending van de regering-Biden is nu makkelijker politiek te verkopen, omdat een groot deel van de eigen bevolking is gevaccineerd. De Amerikaanse ommezwaai betekent overigens niet dat een akkoord binnen de WTO nu zeker is. Besluiten binnen de WTO moeten worden gesteund door álle 164 lidstaten. De recent aangetreden directeur-generaal van de WTO, de Nigeriaanse Ngozi Okonjo-Iweala, dringt sterk aan op een akkoord.

De aandelen van farmabedrijven Moderna en Novavax (VS) en BioNtech (Duitsland) kelderden woensdag na het nieuws met enkele procenten, het aandeel Johnson&Johnson daalde licht en het aandeel Pfizer steeg licht.

De internationale lobbygroep voor farmaceutische bedrijven IFPMA noemt opschorting „het eenvoudige maar verkeerde antwoord op een complex probleem”. Zij wijst er op dat ontwikkelingslanden hierdoor niet snel uit de brand zijn. Het productieproces van coronavaccins is complex en de benodigde grondstoffen en expertise zijn schaars. Volgens de lobbygroep zal de productie niet omhoog gaan, maar zal er slechts marktverstoring optreden.